Overgewicht – Wat is het? Vanaf wanneer heb je overgewicht? Medicijnen, Oorzaken en Gevolgen

In onze moderne samenleving heeft overgewicht epidemische proporties aangenomen en vormt het een groeiende uitdaging voor de algemene volksgezondheid.

Maar liefst de helft van alle Nederlands van 18 jaar en ouder hebben te kampen met overgewicht. 14 procent van de Nederlands is obees en heeft dus ernstig overgewicht. Zeer slechte cijfers en de trend lijkt niet onmiddellijk te verbeteren.

Lees hieronder wat overgewicht precies is, wat de oorzaken en gevolgen zijn en wat je kunt doen als je wilt afvallen en zo je overgewicht bestrijden.

Wat is overgewicht?

Overgewicht verwijst naar een aandoening waarbij een persoon een abnormale of overtollige ophoping van lichaamsvet heeft, wat kan leiden tot negatieve gezondheidseffecten. Het wordt meestal bepaald door de Body Mass Index (BMI), een verhouding van het gewicht van een persoon tot zijn lengte.

Er zijn verschillende oorzaken van overgewicht, waaronder een onevenwichtige voeding met een hoog caloriegehalte, een sedentaire levensstijl met weinig lichaamsbeweging, genetische factoren, hormonale onevenwichtigheden, bepaalde medicijnen en psychologische factoren.

Overgewicht kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen, waaronder een verhoogd risico op chronische aandoeningen zoals hartaandoeningen, diabetes type 2, hoge bloeddruk, bepaalde vormen van kanker en gewrichtsproblemen. Bovendien kan overgewicht ook psychosociale gevolgen hebben, zoals een lager zelfbeeld, depressie en sociaal isolement.

Wanneer heb je overgewicht?

Overgewicht wordt meestal bepaald aan de hand van de Body Mass Index (BMI), die een verhouding is van het gewicht van een persoon tot zijn lengte. De BMI kan een indicatie geven of iemand een gezond gewicht heeft, ondergewicht heeft, overgewicht heeft of obesitas heeft.

Je kunt hier je BMI berekenen en vervolgens in deze tabel bekijken of jij overgewicht hebt.

Wanneer hebben kinderen overgewicht?

Bij kinderen wordt overgewicht op een andere manier beoordeeld dan bij volwassenen. De Body Mass Index (BMI) wordt berekend op basis van de leeftijd, het geslacht, het gewicht en de lengte van het kind. De BMI van een kind wordt vervolgens vergeleken met groeicurven die specifiek zijn voor leeftijd en geslacht, om een inschatting te maken van het gewichtsstatus van het kind.

De classificatie van overgewicht bij kinderen wordt meestal bepaald door de BMI-percentielen, die aangeven hoe het gewicht van het kind zich verhoudt tot andere kinderen van dezelfde leeftijd en geslacht. Over het algemeen worden de volgende categorieën gebruikt:

Kinderen in verschillende leeftijdsgroepen hebben verschillende groeipatronen. Daarom wordt de BMI van een kind altijd geïnterpreteerd in relatie tot andere kinderen van dezelfde leeftijd en geslacht.

Hoeveel mensen in Nederland hebben overgewicht?

In 2021 had de helft van de Nederlanders van 18 jaar of ouder overgewicht. Daarvan had 36 procent matig overgewicht en 14 procent ernstig overgewicht (obesitas). Het percentage volwassenen met matig en ernstig overgewicht is sinds 2014 niet veranderd (bron).

Oorzaken van overgewicht

Overgewicht kan veroorzaakt worden door verschillende factoren, waaronder:

1. Ongezonde voedingsgewoonten: Een dieet dat rijk is aan calorieën, verzadigde vetten, suikers en bewerkte voedingsmiddelen kan bijdragen aan gewichtstoename. Overmatige consumptie van fastfood, snacks, frisdranken en zoetigheden kan leiden tot een calorie-overschot.
2. Gebrek aan lichaamsbeweging: Een zittende levensstijl met weinig fysieke activiteit vermindert de calorieverbranding en draagt bij aan gewichtstoename. Te veel tijd besteden aan zittende activiteiten zoals tv-kijken, computergebruik en weinig bewegen kan het risico op overgewicht vergroten.
3. Genetica: Erfelijke factoren kunnen een rol spelen bij de aanleg voor overgewicht. Sommige mensen erven genen die het metabolisme beïnvloeden, de vetopslag bevorderen of het hongergevoel en verzadiging reguleren, wat het risico op overgewicht kan verhogen.
4. Hormonale factoren: Bepaalde hormonale onevenwichtigheden kunnen bijdragen aan gewichtstoename. Bijvoorbeeld, aandoeningen zoals polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) kunnen het metabolisme beïnvloeden en gewichtstoename veroorzaken.
5. Medicatie: Sommige medicijnen, zoals bepaalde antidepressiva, antipsychotica, corticosteroïden, anticonvulsiva en medicijnen tegen diabetes, kunnen gewichtstoename als bijwerking hebben.
6. Psychologische factoren: Emotioneel eten, stress, verveling, depressie en andere psychologische factoren kunnen leiden tot overeten en gewichtstoename.
7. Omgevingsfactoren: Factoren in de omgeving, zoals gemakkelijke toegang tot ongezond voedsel, reclame voor calorierijk voedsel, grote porties, voedselmarketing gericht op kinderen en gebrek aan gezonde eetopties, kunnen het risico op overgewicht verhogen.

Overgewicht is meestal het gevolg van een combinatie van deze factoren en individuele omstandigheden kunnen variëren. Het begrijpen van de oorzaken van overgewicht kan helpen bij het nemen van stappen om een gezonde levensstijl te bevorderen en het risico op overgewicht te verminderen.

Gevolgen van overgewicht

Overgewicht kan verschillende negatieve gevolgen hebben voor de gezondheid, zowel op korte als op lange termijn. Enkele belangrijke gevolgen van overgewicht zijn:

1. Hart- en vaatziekten: Overgewicht verhoogt het risico op hartaandoeningen, zoals hartziekte, hoge bloeddruk, beroerte, hartfalen en andere cardiovasculaire aandoeningen. Het overtollige vetweefsel kan leiden tot verstoringen in het lipidengehalte en de bloeddruk, en kan ook ontstekingen veroorzaken die de gezondheid van het hart en de bloedvaten beïnvloeden.
2. Diabetes type 2: Overgewicht is sterk geassocieerd met het ontwikkelen van diabetes type 2. Het overtollige lichaamsvet kan de insulineresistentie verhogen, wat leidt tot een onvermogen van het lichaam om de bloedsuikerspiegel effectief te reguleren. Diabetes type 2 kan leiden tot verschillende complicaties, zoals hart- en vaatziekten, nieraandoeningen, zenuwbeschadiging en oogproblemen.
3. Gewrichtsproblemen: Het dragen van extra gewicht kan de belasting op de gewrichten, met name de knieën en heupen, verhogen. Dit kan leiden tot gewrichtsslijtage (artrose), pijn, stijfheid en verminderde mobiliteit.
4. Slaapapneu: Overgewicht verhoogt het risico op slaapapneu, een aandoening waarbij de ademhaling herhaaldelijk stopt en start tijdens de slaap. Dit kan leiden tot snurken, slaperigheid overdag, verminderde slaapkwaliteit en een verhoogd risico op andere gezondheidsproblemen, zoals hoge bloeddruk en hartproblemen.
5. Kanker: Sommige vormen van kanker, waaronder borstkanker, darmkanker, nierkanker en baarmoederkanker, worden geassocieerd met overgewicht. Het overtollige vetweefsel produceert hormonen en cytokines die ontstekingen bevorderen en de groei van kankercellen kunnen stimuleren.
6. Psychosociale gevolgen: Overgewicht kan psychosociale problemen veroorzaken, zoals een negatief zelfbeeld, een laag zelfvertrouwen, depressie, angst en sociale stigmatisering. Dit kan leiden tot sociaal isolement, beperkte kansen op werk en verminderde kwaliteit van leven.

Het is belangrijk om overgewicht serieus te nemen en stappen te ondernemen om een gezond gewicht te bereiken en te behouden. Een gezonde levensstijl met een evenwichtige voeding, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van risicofactoren kan helpen om het risico op deze gevolgen te verminderen en de algehele gezondheid te verbeteren. 

Wat kun je doen tegen overgewicht?

Er zijn verschillende maatregelen die je kunt nemen om je overgewicht aan te pakken en af te vallen. Hier zijn enkele effectieve strategieën:

1. Gezonde voeding: Het aannemen van een evenwichtig en voedzaam dieet is essentieel. Focus op het consumeren van volkorenproducten, magere eiwitten, veel groenten en fruit, en gezonde vetten. Beperk de inname van suikerhoudende dranken, bewerkte voedingsmiddelen en voedingsmiddelen met een hoog vetgehalte.
2. Reguleren van portiegroottes: Leer portiegroottes te beheersen en bewust te zijn van je calorie-inname. Het meten en wegen van voedsel kan helpen om beter inzicht te krijgen in de juiste porties.
3. Fysieke activiteit: Regelmatige lichaamsbeweging is essentieel voor gewichtsbeheersing. Streef naar minstens 150 minuten matige intensiteit of 75 minuten intensieve activiteit per week. Kies activiteiten die je leuk vindt en gemakkelijk in je dagelijkse routine kunt opnemen. Cardio training zoals wandelen, fietsen, zwemmen of dansen of krachttraining waarbij je ook nog eens spieren kweekt.
4. Gedragsverandering: Identificeer en verander ongezonde eetgewoonten en gedragspatronen die bijdragen aan overeten. Bewustwording van emotioneel eten, stressmanagement en het ontwikkelen van gezonde copingmechanismen zijn belangrijk.
5. Ondersteuning en educatie: Zoek professionele begeleiding van een diëtist, voedingsdeskundige of gewichtsconsulent. Zij kunnen je helpen met een op maat gemaakt dieetplan en advies op basis van jouw specifieke behoeften.
6. Levensstijlverandering: Streef naar een algemene gezonde levensstijl, inclusief voldoende slaap, stressbeheersing en het vermijden van ongezonde gewoonten zoals roken en overmatig alcoholgebruik.

Het is belangrijk om te onthouden dat het bereiken en behouden van een gezond gewicht een langetermijnproces is en dat consistentie en geduld nodig zijn. 

Overgewicht en zwangerschap

Overgewicht tijdens de zwangerschap kan invloed hebben op zowel de moeder als de baby. Hier zijn enkele belangrijke punten om te overwegen:

Risico's voor de moeder

• Hoge bloeddruk en pre-eclampsie: Vrouwen met overgewicht hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van hoge bloeddruk en pre-eclampsie tijdens de zwangerschap, wat ernstige complicaties kan veroorzaken.
• Zwangerschapsdiabetes: Overgewicht verhoogt het risico op het ontwikkelen van zwangerschapsdiabetes, wat kan leiden tot problemen bij de bevalling en het risico op diabetes type 2 op latere leeftijd kan verhogen.
• Verhoogd risico op keizersnede: Vrouwen met overgewicht hebben vaker een keizersnede nodig dan vrouwen met een normaal gewicht.
• Infecties en wondcomplicaties: Overgewicht kan het risico op infecties na een keizersnede of andere chirurgische ingrepen verhogen, evenals het risico op wondcomplicaties.

Risico's voor de baby

• Macrosomie: Baby's van vrouwen met overgewicht hebben een verhoogd risico op macrosomie, wat betekent dat ze bij de geboorte een groter geboortegewicht hebben. Dit kan problemen veroorzaken tijdens de bevalling en het risico op geboortetrauma verhogen.
• Neurale buisdefecten: Vrouwen met overgewicht hebben een hoger risico op neurale buisdefecten bij de baby, zoals spina bifida.
• Vroeggeboorte: Overgewicht kan het risico op vroeggeboorte verhogen, wat kan leiden tot gezondheidsproblemen voor de baby.
• Ademhalingsproblemen: Baby's van vrouwen met overgewicht hebben een verhoogd risico op ademhalingsproblemen na de geboorte, zoals het respiratory distress syndrome (RDS).

Medicijnen tegen overgewicht

Er zijn verschillende medicijnen beschikbaar die kunnen worden voorgeschreven om gewichtsverlies te ondersteunen bij mensen met overgewicht of obesitas. Het is echter belangrijk op te merken dat medicatie alleen niet voldoende is voor duurzaam gewichtsverlies. Medicijnen tegen overgewicht moeten altijd worden voorgeschreven en gecontroleerd door een arts of een gespecialiseerde zorgverlener. Hier zijn enkele veel voorkomende medicijnen die worden gebruikt bij de behandeling van overgewicht:

1. Orlistat: Orlistat is een medicijn dat de opname van vet uit de voeding blokkeert. Het voorkomt dat enzymen in het spijsverteringsstelsel vet afbreken, waardoor een deel van het ingenomen vet onverteerd door het lichaam wordt uitgescheiden. Het wordt meestal voorgeschreven in combinatie met een caloriearm dieet. Bijwerkingen van orlistat kunnen onder meer vettige ontlasting, frequente stoelgang en winderigheid zijn.
2. Liraglutide: Liraglutide is een injecteerbaar medicijn dat oorspronkelijk is ontwikkeld voor de behandeling van diabetes type 2, maar het kan ook worden voorgeschreven voor gewichtsverlies. Het werkt door het verhogen van de gevoeligheid voor insuline, het vertragen van de maaglediging en het bevorderen van een gevoel van verzadiging. Bijwerkingen kunnen onder meer misselijkheid, braken, diarree en verminderde eetlust zijn.
3. Fentermine/topiramaat: Deze combinatie van medicijnen werkt op verschillende manieren om gewichtsverlies te bevorderen. Fentermine is een eetlustremmer die de eetlust onderdrukt, terwijl topiramaat de verzadiging verhoogt en de smaakperceptie kan beïnvloeden. Bijwerkingen kunnen onder meer een droge mond, slapeloosheid, duizeligheid en veranderingen in smaakervaringen zijn.
4. Bupropion/naltrexon: Deze combinatie van medicijnen kan helpen bij gewichtsverlies door het verminderen van de eetlust en het verlangen naar voedsel. Bupropion is een antidepressivum dat ook de eetlust kan onderdrukken, terwijl naltrexon de belonende effecten van voedsel kan verminderen. Bijwerkingen kunnen onder meer hoofdpijn, misselijkheid, slapeloosheid en een droge mond zijn.
5. Ozempic: Dit is een gekend medicijn voor mensen met diabetes maar wordt ook regelmatig voorgeschreven voor mensen met overgewicht. Echter, doordat het middel zoveel aan populariteit heeft gewonnen de laatste jaren, is dit medicijn moeilijk te verkrijgen. Zelfs mensen met diabetes dat dit medicijn hard nodig hebben, hebben moeite om een apotheker te vinden waar het beschikbaar is.

Het gebruik van medicijnen tegen overgewicht moet altijd gepaard gaan met veranderingen in levensstijl, waaronder een gezond dieet en regelmatige lichaamsbeweging.

Veel gestelde vragen

Hoe wordt overgewicht bepaald?

Overgewicht wordt meestal bepaald aan de hand van de Body Mass Index (BMI), die het gewicht van een persoon relateert aan zijn lengte. De BMI wordt berekend door het gewicht in kilogram te delen door het kwadraat van de lengte in meters. Op basis van de BMI-waarde kan een persoon worden geclassificeerd als ondergewicht, normaal gewicht, overgewicht of obesitas.

Kan een Vitamine D tekort leiden tot overgewicht?

Er is een verband gevonden tussen een vitamine D-tekort en overgewicht, maar het is belangrijk om op te merken dat het geen directe oorzaak-en-gevolgrelatie is. Een vitamine D-tekort kan bijdragen aan gewichtstoename door verschillende mechanismen, zoals het verstoren van de hormoonbalans en het beïnvloeden van de opname en opslag van vet. Het aanpakken van een vitamine D-tekort kan onderdeel zijn van een algehele strategie voor gewichtsbeheersing, maar het is niet de enige factor die van invloed is op gewichtstoename.

Krijg je door overgewicht een lagere hartslag?

Overgewicht kan een invloed hebben op de hartslag, maar het is belangrijk om te begrijpen dat individuele variaties en andere factoren ook een rol kunnen spelen. Over het algemeen kan overgewicht leiden tot een verhoogd rusthartslag doordat het hart harder moet werken om het lichaam van zuurstof en voedingsstoffen te voorzien. Echter, het effect van overgewicht op de hartslag kan variëren afhankelijk van factoren zoals leeftijd, algemene gezondheidstoestand en fysieke fitheid.